Υπογονιμότητα

Διερεύνηση – Θεραπευτικά σχήματα
Σπερματέγχυση – Προγραμματισμός IVF

Στην «Εμβρυοϊατρική Γενετική», βιώνοντας με αμέτρητα ζευγάρια την περιπέτεια και τη χαρά να φέρνουμε στον κόσμο με ασφάλεια τα παιδιά τους, έχουμε μεγάλη εμπειρία και, κυρίως, κατανόηση του πόσο κομβικό και ευαίσθητο είναι το θέμα της γονιμότητας. Γι’ αυτό και η φιλοσοφία μας αλλά και η προσέγγισή μας στην επιθυμία απόκτησης ενός παιδιού είναι ολιστική, και στοχεύει καταρχάς στην εξατομικευμένη προσέγγιση και την ψυχολογική υποστήριξη του ζευγαριού. Γιατί δεν αρκεί απλώς να το θέλει το ζευγάρι, πρέπει και να το πιστέψει. Κι αυτό το λέω γιατί, ως γενετιστής γνωρίζω ότι τα περισσότερα ζευγάρια που θα απευθυνθούν σε μας δεν είναι στείρα, είναι απλώς υπογόνιμα. Ας δούμε λοιπόν τι είναι η υπογονιμότητα…

Αίτια υπογονιμότητας

• Γυναικεία υπογονιμότητα
  • Διαταραχές ωορρηξίας και παραγωγής ωαρίων
  • Σαλπιγγική δυσλειτουργία
  • Διαταραχές εμφύτευσης

• Ανδρική υπογονιμότητα
  • Διαταραχές σπερματογένεσης και μετακίνησης του σπέρματος
  • Δυσλειτουργία εκσπερμάτισης
  • Ανοσολογικοί και λοιμώδεις παράγοντες

Τι είναι η υπογονιμότητα;

Το πρώτο πράγμα που διαπιστώνουμε είναι ότι οι πιθανότητες σύλληψης πρέπει να υπολογίζονται με όρους γονιμότητας του ζευγαριού, κι όχι του κάθε συντρόφου χωριστά. Σήμερα η υπογονιμότητα αποδίδεται κατά 40% στη γυναίκα, 40% στον άνδρα και το υπόλοιπο 20% σε άλλους παράγοντες. Ας δούμε και το παρακάτω παράδειγμα για να κατανοήσουμε πώς γίνεται η γονιμοποίηση: Ένα νεαρό ζευγάρι απόλυτα υγιές έχει μόλις 20% πιθανότητες επίτευξης εγκυμοσύνης σε κάθε κύκλο. Και το αμέσως επόμενο: Συνήθως, το 60% των γυναικών ηλικίας μέχρι 25 ετών μένουν έγκυοι σε διάστημα 6 μηνών, και το 80% σε διάστημα ενός χρόνου. Γιατί συμβαίνει αυτό; Γιατί το σπέρμα επιβιώνει μόνο δύο μέρες μέσα στη σάλπιγγα μιας γυναίκας και η γυναίκα παράγει ένα ωάριο σε κάθε κύκλο. Ιδανικά λοιπόν απαιτείται ένας συγχρονισμός της ωορρηξίας με την εμφύτευση. 

Η ηλικία της γυναίκας ασφαλώς και καθορίζει τη δυνατότητά της να γίνει ή όχι μητέρα. Συνήθως, μετά τα 37 η γονιμότητα μειώνεται κατακόρυφα. Γι’ αυτό, καλό θα είναι, από την ηλικία ήδη των 35 ετών, μετά από 6 μήνες σεξουαλικών επαφών χωρίς προφυλάξεις, το ζευγάρι ν’ απευθύνεται σ’ έναν ειδικό γιατρό ή κέντρο αναπαραγωγής.

Πότε ένα ζευγάρι θεωρείται υπογόνιμο;

Υπογόνιμο θεωρείται ένα ζευγάρι όταν έχει τακτικές επαφές ελεύθερα επί 1 χρόνο, χωρίς να επέρχεται η κύηση. Αν στο μεταξύ έχει ήδη συλλάβει στο παρελθόν μιλάμε για δευτεροπαθή υπογονιμότητα, ενώ αν δεν έχει συλλάβει ποτέ για πρωτοπαθή υπογονιμότητα.

Ιστορικό & διερεύνηση υπογονιμότητας

Το ιστορικό που παίρνουμε εστιάζεται στη γενική εικόνα των δύο συντρόφων. Διερευνούμε κυρίως τυχόν ιστορικό χημειοθεραπείας ή ακτινοθεραπείας, λήψης φαρμάκων, το γενετικό ιστορικό και τυχόν ιστορικό υπογονιμότητας στο παρελθόν, σεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα και τρόπο ζωής, συμπεριλαμβανομένων του καπνίσματος και της κατανάλωσης αλκοόλ. Στους άντρες επιπλέον, μας ενδιαφέρει τυχόν ιστορικό παρωτίτιδας σε μεγάλη ηλικία, χειρουργείου στους όρχεις ή διευρυμένη φλέβα του όρχεως (κιρσοκήλη) και η απουσία σπερματικού πόρου. Και στις γυναίκες πιθανή ενδομητρίωση ή πρόβλημα στις σάλπιγγες και τη μήτρα, το βάρος τους (είτε προς τα κάτω είτε προς τα πάνω γιατί επηρεάζει αρνητικά τη γονιμότητα), τυχόν ύπαρξη θυροειδούς και το εμμηνορρυσιακό τους ιστορικό για να διαπιστωθεί αν παράγονται ή όχι κανονικά ωάρια (αφού όσο πιο ασταθής είναι ο κύκλος τόσο μεγαλύτερη είναι και η διαταραχή ωορρηξίας).

Διερεύνηση υπογονιμότητας της γυναίκας:

• Αξιολογούμε αρχικά μέσω της FSH και της LH (της ωοθυλακιοτρόπου και της ωχρινοτρόπου ορμόνης) και της οιστραδιόλης την καλή λειτουργία των ωοθηκών. Η κλασική εξέταση  του θυρεοειδούς TSH και των επιπέδων προλακτίνης είναι απαραίτητες για γυναίκες με ακανόνιστη εμμηνορρυσία. 
• Για τον προσδιορισμό της ωοθυλακιορρηξίας η πιο αξιόπιστη μέθοδος είναι ένα λεπτομερές υπερηχογράφημα μεταξύ της 10^ης και 12^ης μέρας που βοηθά στην εκτίμηση της ωρίμανσης του ωοθυλακίου.
• Για τη βατότητα των σαλπίγγων γίνεται υστεροσαλπιγγογραφία, σε περίπτωση όμως που η κοιλότητα είναι παραμορφωμένη θα χρειαστεί και υστεροσκόπηση. Είναι μια απλή διαδικασία που εκτιμά ταυτόχρονα και τη μητρική κοιλότητα χωρίς να εκτεθεί η γυναίκα σε ακτίνες Χ.

Διερεύνηση υπογονιμότητας στον άντρα:

• Ανάλυση σπέρματος. Αυτό που μας ενδιαφέρει είναι κυρίως ένας κινητικός, υγιής αριθμός σπερματοζωαρίων, πολύ περισσότερο από τον αριθμό τους.
• Σε περίπτωση ολιγοσπερμίας ή αζωοσπερμίας (παντελή έλλειψη σπερματοζωαρίων) παίρνουμε δείγμα αίματος και μετράμε γοναδοτροπίνες, τεστοστερόνη και προλακτίνη για να εντοπίσουμε ποιο είναι ακριβώς το πρόβλημα.

Θεραπεία ανδρικής γονιμότητας:

• Φαρμακευτική θεραπεία με εξωγενείς γοναδοτροπίνες, αντιοξειδωτική θεραπεία (Βιταμίνες Ε και C) και χορήγηση αντιβίωσης.
• Η απολίνωση της κιρσοκήλης λαπορασκοπικά ενδείκνυται αλλά δεν επιβεβαιώνεται η βελτίωση της γονιμότητας μετά την επέμβαση.
• Καλύτερα αποτελέσματα έχουν τεχνικές υποβοηθούμενης σύλληψης, όπως η ενδοκυτταροπλασματική ένεση σπέρματος.

Θεραπεία γονιμότητας

Θεραπεία γυναικείας γονιμότητας:

• Πρόκληση ωορρηξίας
• Υπερωορρηξία κι ενδομητρική εμφύτευση. Έτσι αυξάνονται οι πιθανότητες σύλληψης, μειώνεται η απόσταση που πρέπει να διανύσει το σπερματοζωάριο και συγχρονίζεται η εμφύτευση με την ωορηξία.
• Αντιμετώπιση πάθησης των σαλπίγγων

Τεχνικές υποβοηθούμενης σύλληψης

Από τις 25 Ιουλίου του 1978, μετά από τη γέννηση της Louise Brown ήρθαν στον κόσμο πάνω από 8 εκατομμύρια παιδιά με αυτή τη μέθοδο τεχνητής αναπαραγωγής. Έκτοτε, καινοτόμες και πρωτοποριακές τεχνικές βελτιώνουν με αυτοματοποιημένες συνθήκες το σύστημα επιλογής ωαρίων και αυξάνουν τα ποσοστά εγκυμοσύνης. Κι έτσι, από τη διαδικασία του φυσικού κύκλου, περάσαμε στη σπερματέγχυση, τη διέγερση των ωοθηκών, την εξωσωματική γονιμοποίηση με τη μέθοδο του τροποποιημένου κύκλου ή με ωάρια δότριας, τη μικρογονιμοποίηση, όπου ο εμβρυολόγος τοποθετεί το σπέρμα με ειδική βελόνα σε κάθε ώριμο ωάριο και τη θεραπεία ανανέωσης των ωοθηκών.

Σήμερα, στην Ελλάδα σχεδόν μετά από 40 σχεδόν χρόνια υποβοηθούμενης αναπαραγωγής και 150.000 παιδιά που έχουν γεννηθεί με αυτή τη μέθοδο, όλο και περισσότερες γυναίκες (έως 52 ετών) έχουν τη δυνατότητα να υπερπηδήσουν τα εμπόδια που παρακωλύουν την επιθυμία τους να γίνουν μητέρες. Μετά όμως από τα 43 έτη αυτό είναι εφικτό μόνο με τη μέθοδο των δανεικών ωαρίων. Κι όπως ισχύει σε όλη την Ευρώπη, παρότι οι μέλλοντες γονείς μπορούν μέσω της ανάλυσης εμβρυϊκού DNA να μάθουν το φύλο του εκάστοτε εμβρύου, απαγορεύεται δια νόμου να το επιλέξουν. Επίσης για κάθε ηλικιακή ομάδα της μητέρας η Εθνική Αρχή Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής θέτει όρια σχετικά με τον μέγιστο αριθμό εμβρύων που επιτρέπεται να μεταφερθούν. 

Ποια είναι όμως η διαδικασία της εξωσωματικής γονιμοποίησης ή in vitro fertilization (IVF);

Ξεκινάει με τη διέγερση των ωοθηκών της γυναίκας με ενέσιμες γοναδοτροπίνες  για 10-12 μέρες, ώστε να παράγουν περισσότερα από 1 ωάρια, συνεχίζει με 3-5 συνεδρίες υπερήχων και γίνεται διακολπικά η ωοληψία μέσω υπερήχων. Ταυτόχρονα συλλέγεται και το σπέρμα του συζύγου και μετά την κατάλληλη επεξεργασία του λίγες ώρες μετά την ωοληψία, ωάρια και σπερματοζωάρια έρχονται σε επαφή στο εμβρυολογικό εργαστήριο και τα ωάρια γονιμοποιούνται.  5 μέρες μετά, τα προκαθορισμένα γονιμοποιημένα έμβρυα από την Εθνική Αρχή Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής, μεταφέρονται με έναν ελαστικό καθετήρα στη μήτρα της γυναίκας, ενώ τα υπόλοιπα καταλήγουν σε υγρό άζωτο, στην κατάψυξη για τυχόν μελλοντική χρήση ακόμα και μετά από 10 χρόνια. 10 με 12 μέρες μετά την εμφύτευση των εμβρύων στη μήτρα μέσω μιας εξέτασης αίματος της γυναίκας ο γιατρός μετράει τη β΄ χοριακή γοναδοτροπίνη για να διαπιστώσει αν προέκυψε εγκυμοσύνη. Να σημειωθεί ότι, οι ορμόνες για τη διέγερση των ωοθηκών αν είστε ασφαλισμένοι χορηγούνται από το ταμείο σας, αφού περάσετε πρώτα από μια επιτροπή.

Ταυτόχρονα με την εξέλιξη της εξωσωματικής και της εμβρυομεταφοράς (της γονιμοποίησης των γαμετών στο εργαστήριο (in vitro) για 5 μέρες και της μεταφοράς των εμβρύων που σχηματίζονται στη μήτρα) βελτιώθηκε και η κρυοσυντήρηση, η διαφύλαξη του ανθρώπινου γενετικού υλικού με τις πιο εκσυγχρονισμένες μεθόδους της υαλοποίησης. Αλλά και τα πρωτόκολλα της εξωσωματικής γίνονται όλο και πιο ήπια, πιο κοντά στον φυσικό κύκλο κάνοντας την όλη διαδικασία πιο ασφαλή, οικονομική κι εύκολη για τη γυναίκα και αυξάνοντας τα ποσοστά επιτυχίας.

Σύμφωνα μάλιστα, με μια πρόσφατη μελέτη, που δημοσίευσε το 2021 το Fetal Medicine Foundation, του King’s College, στο Λονδίνο, αφού εξέτασε ένα εκτεταμένο δείγμα 1,8 εκ. γυναικών που είχαν κάνει εξωσωματική γονιμοποίηση σε 15 διαφορετικές χώρες, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι: η θεραπεία με οιστρογόνα ή προγεστερόνη για λόγους υπογονιμότητας ή πρόωρης εμμηνόπαυσης, δεν αυξάνει την πιθανότητα καρκίνο του μαστού. Αυτό το ενδεχόμενο, ενός πιθανού καρκίνου ήταν όλα αυτά τα χρόνια, ένας επιπλέον λόγος αγωνίας ή ανασταλτικού παράγοντα για τα ζευγάρια που επιθυμούσαν να γίνουν γονείς, αλλά δίσταζαν να προχωρήσουν σε εξωσωματική.

Την ομάδα μας, στελεχώνουν ο καθηγητής Εμβρυομητρικής Ιατρικής Πέτρος Νικολαΐδης με αφοσιωμένους συνεργάτες (ψυχολόγους, διατροφολόγους, μαίες) και ο Δρ. Αθανάσιος Διαμαντόπουλος, επιστήμονας με πολυετή εμπειρία σε μεγάλα κέντρα αναπαραγωγής στην Αγγλία.  Μέλημά μας είναι κάθε δοκιμασία ή προτεινόμενη θεραπεία να δικαιολογεί το ανθρώπινο, ψυχολογικό και οικονομικό κόστος, ανάλογα με το αναμενόμενο αποτέλεσμα. Γι’ αυτό, συνεργαζόμαστε στενά με το ζευγάρι με προσωποποιημένες μεθόδους θεραπείας, προκειμένου να συναποφασίσουμε το θεραπευτικό πλάνο που θα ακολουθήσουμε σύμφωνα με όλα τα πρωτόκολλα της (IVF) με ασφάλεια, ποιότητα και ηθική. Για να διασφαλίσουμε έτσι την επιθυμητή έκβαση, παρέχοντας ταυτόχρονα ειδική μαιευτική παρακολούθηση καθόλη τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και του τοκετού στο έμβρυο και τη μητέρα, προκειμένου να φέρουμε μια ακόμα ζωή στον κόσμο φυσιολογικά με αυξημένη φροντίδα, ασφάλεια, ηρεμία και αγάπη.